Nghề làm gốm - Khám phá những nét thú vị đặc trưng cùng Nung

26/09/2024 - Kien Le

Nội dung bài viết

Làm gốm là một trong những ngành nghề truyền thống hấp dẫn của Việt Nam mà ai cũng nên khám phá. Vậy làm gốm là gì, công việc của những nghệ nhân gốm ra sao, và đâu là những địa điểm làm gốm đáng đến? Hãy cùng Nung tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Sơ lược về nghề Gốm ở Việt Nam

Khi nhắc đến Việt Nam, chắc hẳn ai cũng nghĩ đến nghề làm gốm – một nghề truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Trong đó, làng gốm Bát Tràng nổi tiếng và có lịch sử lâu đời bậc nhất ở nước ta.

Những người thợ gốm, hay nghệ nhân, không chỉ cần đôi bàn tay khéo léo mà còn phải có tình yêu nghề và tâm huyết, mới có thể tạo nên các tác phẩm gốm mang đậm dấu ấn nghệ thuật và hồn cốt dân gian.

Với bề dày lịch sử lâu đời, nghề gốm không ai nhớ chính xác đã tồn tại bao nhiêu năm. Chỉ biết rằng, các nghệ nhân đã miệt mài truyền lửa và cống hiến, để nghề gốm không chỉ được duy trì mà còn phát triển bền vững đến tận ngày nay.

Các làng nghề Gốm truyền thống nổi tiếng

Những sản phẩm gốm từ các nghệ nhân làng nghề gốm sứ Việt Nam là kết tinh của đất trời, trí óc và đôi bàn tay khéo léo. Làng nghề gốm đã có mặt từ lâu đời, trải dài khắp các miền đất nước Việt Nam.

Dù đã trải qua bao thăng trầm lịch sử, một số làng nghề vẫn tồn tại, giữ nguyên nét đặc trưng và kỹ nghệ riêng của mình. Những làng gốm nổi tiếng có thể kể đến như:

Làng gốm Chu Đậu (Nam Sách, Hải Dương)
Làng gốm Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội)
Làng gốm Phù Lãng
Làng gốm Thổ Hà (Bắc Ninh)
Làng gốm Phước Tích (Thừa Thiên-Huế)
Làng gốm Thanh Hà (Hội An – Quảng Nam)
Làng gốm Bàu Trúc (Bình Thuận)
Làng gốm Biên Hòa (Đồng Nai)
Làng gốm Cây Mai (Thành phố Hồ Chí Minh)
Làng gốm Lái Thiêu – Tân Phước Khánh (Bình Dương)
Làng gốm Vĩnh Long (Vĩnh Long)
Làng gốm Khmer

Mỗi làng nghề đều có dấu ấn riêng, làm nên sự phong phú và đa dạng cho nghệ thuật gốm sứ Việt Nam.

Quy trình 5 bước làm gốm

Để làm ra được sản phẩm Gốm, cần trải qua nhiều công đoạn, tóm gọn lại một quy trình làm gốm chất lượng gồm 5 bước chính: lựa chọn & xử lý đất, tạo hình, trang trí, tráng men và nung.

Bước 1: Lựa chọn & xử lý đất

Quy trình làm ra một sản phẩm gốm chất lượng bắt đầu từ khâu chọn và xử lý đất sét, nguyên liệu chính. Đất sét được lựa chọn kỹ lưỡng, sau đó được tinh luyện để loại bỏ tạp chất, đạt độ mịn và dẻo cần thiết.

Tại các làng gốm Bát Tràng, công đoạn xử lý đất vẫn theo phương pháp thủ công truyền thống và qua nhiều bước phức tạp. Đất sau khi lấy về sẽ được ngâm tuần tự trong bốn bể chứa có độ cao khác nhau.

Ở bể cao nhất, đất ngâm với nước từ 3 đến 4 tháng để nát ra và được đánh tơi thành hỗn hợp lỏng. Sau đó, hỗn hợp được chuyển sang bể lọc thứ hai để đất lắng, loại bỏ tạp chất nổi lên.

Tiếp tục, chất lỏng đã keo lại được múc sang bể phơi thứ ba, giữ trong khoảng 3 ngày, rồi chuyển qua bể ủ. Tại đây, các tạp chất còn lại được loại bỏ nhờ phương pháp lên men truyền thống.

Tùy vào từng loại sản phẩm, nghệ nhân sẽ bổ sung các chất phụ gia khác nhau để đạt chất lượng mong muốn.

Bước 2: Tạo hình

Trong thực tế, nghệ nhân có thể tạo hình sản phẩm gốm bằng ba phương pháp thủ công chính: nặn bằng tay, dùng khuôn, hoặc sử dụng bàn xoay. Trong nhiều trường hợp, cả ba phương pháp này có thể được kết hợp để tạo nên sản phẩm hoàn chỉnh.

Tạo hình trên bàn xoay:

Sau khi đất đạt độ dẻo, nghệ nhân sẽ nhào nặn đất thành dây dài, kích cỡ bằng cổ tay. Nghệ nhân ngồi trên ghế cao, đạp chân để quay bàn xoay và dùng tay vuốt đất, khoanh giữa để tạo một vùng trũng, dần dần định hình sản phẩm.

Độ lớn, độ dày hay mỏng của sản phẩm phụ thuộc vào kỹ năng của người thợ. Phương pháp này thường áp dụng cho các sản phẩm kích thước lớn như bình, lọ, hay chum.

Tạo hình bằng khuôn:

Phương pháp này thích hợp cho sản xuất hàng loạt, thường dùng cho các sản phẩm kích thước vừa như bát, đĩa, và chén.

Nặn bằng tay:

Phương pháp này chủ yếu dành cho các họa tiết phức tạp, hình thù linh thú, tượng, hay các chi tiết đặc biệt trên sản phẩm như con kê, đỉnh gốm, và lon gốm.

Bước 3: Trang trí

Trang trí sản phẩm gốm là một bước quan trọng để tạo nên sản phẩm có hồn. Có nhiều phương pháp khác nhau để thực hiện công đoạn này, mỗi phương pháp đều yêu cầu kỹ thuật và sự tỉ mỉ từ người thợ.

Vẽ trực tiếp trên gốm:

Người thợ sẽ dùng bút lông để vẽ các họa tiết và hoa văn trực tiếp lên nền gốm thô. Để đạt được một tác phẩm hoàn hảo, người thợ cần có tay nghề cao, hoa văn phải được vẽ tỉ mỉ và hòa hợp với hình dáng sản phẩm.

Những sản phẩm gốm này trở thành những tác phẩm nghệ thuật tinh tế. Nếu hoa văn được vẽ trên sản phẩm đã tráng men, gọi là vẽ trên men; còn nếu vẽ dưới lớp men, gọi là vẽ dưới men.

Chuốt và khắc vạch trực tiếp:

Sau khi sản phẩm đã được chuốt và phơi nắng, đất sẽ cứng lại. Người thợ tiến hành chỉnh sửa và cạo nhẵn sản phẩm theo yêu cầu, sau đó khắc vạch trực tiếp lên xương gốm để trang trí. Sản phẩm sau đó sẽ được đem đi nung.

In khuôn:

Sau khi chăm chút xong bề ngoài sản phẩm, người thợ có thể lựa chọn hai phương pháp: nung sơ ở nhiệt độ thấp rồi tráng men, hoặc tráng men rồi mới nung. Tuy nhiên, phương pháp tráng men trực tiếp thường được ưa chuộng hơn.

Trước khi tráng men, sản phẩm sẽ được làm sạch bụi bằng chổi lông. Các màu men đặc trưng tại làng gốm Bát Tràng bao gồm màu tro, men nâu, và men lam, tạo nên những sắc thái đặc biệt cho sản phẩm.

Bước 4: Tráng men

Đối với những họa tiết cầu kỳ, khắc chìm vào xương gốm, người thợ sẽ sử dụng phương pháp in khuôn để thực hiện. Các sản phẩm gốm men ngọc hoặc gốm men hoa nâu thường được tạo ra theo phương pháp này, giúp tái hiện các chi tiết tinh xảo và sắc nét trên bề mặt gốm.

Bước 5: Nung sản phẩm

Đây là bước cuối cùng và quan trọng trong quá trình làm gốm. Trong sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, nhiều loại gốm với kích thước khác nhau đã được tạo ra.

Nhiên liệu để nung sản phẩm có thể là than cám, củi hoặc gas. Tùy vào từng loại sản phẩm, nhiệt độ nung sẽ dao động từ 1200°C đến 1300°C.

Quá trình nung kéo dài từ 12 giờ đến 1 ngày, sau đó sản phẩm sẽ được để nguội trong khoảng 3 ngày trước khi được đưa ra khỏi lò.